Listopad 1922

Z powodu strajku drukarzy od 10 października Kraków pozbawiony został dzienników. Wyjątkiem był socjalistyczny „Naprzód”, drukowany przez Drukarnię Ludową, która jako jedyna przyjęła postawione przez drukarzy warunki. Strajk trwał 105 dni. 17 października ukazał się pierwszy numer „Wiadomości Krakowskich” – wspólnego pisma powołanego na czas strajku drukarzy. „Wiadomości” reprezentowały pod swym szyldem: „Czas”, „Głos Narodu”, „Gońca Krakowskiego”, „Ilustrowanego Kuryera Codziennego”, „Nową Reformę” i „Nowy Dziennik”. Redakcja mieściła się w siedzibie „Nowej Reformy”, redaktorem odpowiedzialnym był Michał Konopiński, a pismo odbijano w drukarni „IKC”. W związku z tym wszystkie przytoczone poniżej informacje pochodzą wyłącznie z „Wiadomości Krakowskich”.

• 1 listopada. „Kino »Nowości« poszukuje chłopca do posyłek i wszelkich posług. Zgłoszenia: kancelaria Kina między godz. 5-tą a 6-tą wieczorem.”

Kinoteatr Nowości wzniesiono w ogrodzie posesji przy ul. Starowiślnej 21 w 1913 roku. Pod zmienioną w latach 30. nazwą Adria działał do 1949 roku. Później umieszczono tam na krótko Teatr Rapsodyczny, a od 1954 roku scenę Starego Teatru, przemianowaną (1957) na Teatr Kameralny.

• 2 listopada. „Trwające od szeregu miesięcy prace około budowy nowej nawierzchni na ul. Potockiego zostały wczoraj ukończone. Ulica ta w całej swej rozciągłości wyłożona została kostką kamienną.”

• 5 listopada. „Sobotnie dancingi urządzane przez Polski Czerwony Krzyż w sali Starego Teatru stały się już ulubionym miejscem zbierania się kół towarzyskich Krakowa. Wyborna orkiestra salonowa pod kierownictwem p. Czajki jest dla tańczących prawdziwą atrakcją. Początek dzisiejszego dancingu o godz. 9 wieczorem.”

• 6 listopada. „Ruchu wyborczego zupełnie nie osłabił strajk drukarski, jak to było zmierzeniem strajkujących. Kraków oblepiony jest plakatami różnych list, a odezwy wyborcze rozrzucono w setkach tysięcy egzemplarzy. Wyszły też pisma tygodniowe w zwykłym terminie i w zwykłej objętości. Sparaliżowanie ruchu wyborczego przez brak drukowanego słowa zupełnie zawiodło, przynosząc tylko przemysłowi drukarskiemu stratę w wysokości milionowych, bezpowrotnie utraconych zarobków.”

• 6–7 listopada. Kraków odwiedził minister robót publicznych inż. Jan Łopuszański. Gość wziął między innymi udział w obradach komisji doradczej odnowienia Zamku na Wawelu.

• 7 listopada. Na pierwszej stronie „Wiadomości Krakowskich” opublikowano wyniki wyborów do Sejmu w Krakowie. Ze 109 641 osób uprawnionych do głosowania głosowało aż 73 166. Dało to świetną frekwencję – 66,7 proc. Wśród stających w szranki wyborcze ugrupowań największe poparcie osiągnął prawicowy Chrześcijański Związek Jedności Narodowej, przed Polską Partią Socjalistyczną i syjonistycznym Związkiem Narodowo-Żydowskim. W Sejmie liczącym 444 posłów Kraków zyskał tylko cztery mandaty. Zdobyli je: inż. Henryk Mianowski (ChZJN), prof. Władysław Konopczyński (ChZJN), dr Emil Bobrowski (PPS) oraz dr Ozjasz Thon (ZNŻ). W ramach obowiązującej ordynacji proporcjonalnej mandaty dzielono metodą D’Hondta.

• 7 listopada. Jak relacjonował reporter w tym samym numerze: „Już przed godziną 9 rano stawał w »ogonku« karnie tłum, który następnie, dopełniwszy obowiązku obywatelskiego, rozchodził się spokojnie do domu. Wybory odbyły się w jak największym porządku, do żadnych wybryków i scysji nie doszło.”

• 7 listopada. „III Zjazd Oddziału Krakowskiego Związku Harcerstwa Polskiego odbył się na Uniwersytecie Jagiellońskim przy udziale około 100 osób – przyjaciół i instruktorów harcerskich. Ze sprawozdań przedstawionych przez Zarząd Oddziału i Komendę Chorągwi okazuje się, że ruch harcerski w naszym województwie znacznie się rozszerzył. Przede wszystkim zapewniono podstawy materialne i zorganizowano spółdzielnię harcerską, uzyskano pomieszczenia dla komend i drużyn, zorganizowano dwa kursy instruktorskie. Harcerek było 1071 w 34 drużynach, harcerzy 3243 w 61 drużynach.”

• 9 listopada. „W sali obrad Rady Miasta w Krakowie odbył się III Zjazd Delegatów Okręgu Krakowskiego Związku Strzeleckiego, przy udziale kilkuset delegatów, jak też zaproszonych gości. Pod przewodnictwem p. Włodzimierza Tetmajera, a pod koniec w jego zastępstwie p. gen. Aleksandra Truszkowskiego, toczyły się ożywione obrady, które przeciągnęły się do późnego popołudnia.”

• 9 listopada. „Partia obrazów ze zbiorów arystokratycznych, zawierająca dzieła: Juliusza Kossaka, Piotra Michałowskiego, Aleksandra Kotsisa itp., okazyjnie do sprzedania. Długa 43, prawy parter.”

• 15 listopada. „Mimo zakończenia strajku w kopalniach do Krakowa nie nadszedł dotąd jeszcze ani jeden wagon węgla. Niektóre zakłady miejskie, jak np. gazownia, stoją w obliczu katastrofy i zastopowania pracy w tychże instytucjach. Również wielu szkołom powszechnym i średnim zagraża przerwa w nauce z powodu braku węgla.”

• 15 listopada. „Ostrzeżenie! Zawiadamiam, że mąż mój Stanisław Kaczyński nie jest uprawniony do jakiegokolwiek zastępstwa mego domu handlowego pod firmą »Skała« przy ul. Brackiej 13 w Krakowie, ani do ściągania wierzytelności, i że za jego zobowiązania zaciągnięte imieniem firmy nie biorę żadnej odpowiedzialności, a długów płacić nie będę. Janina Kaczyńska.”

• 16 listopada. „Ostrzeżenie! Odnośnie do notatki z podpisem »Janina Kaczyńska« z dnia 15 listopada br. podaję do wiadomości publicznej, że sklep »Skała« przy ul. Brackiej 13 jest od jego założenia moją własnością, za zobowiązania zaś mojej żony nie odpowiadam i długów przez nią zaciągniętych płacić nie będę. Stanisław Kaczyński, Bracka 13.”

• 16 listopada. „Zarząd dóbr Olsza, powiat Kraków, poszukuje osoby inteligentnej do zarządu gospodarstwa domowego i folwarcznego.”

Olsza była wtedy jeszcze podkrakowską wsią – włączono ją do miasta dopiero w 1941 roku. Klasycystyczny dwór wraz z folwarkiem i rozległym majątkiem ziemskim należał wówczas do Antoniego hr. Potockiego. Dwór ten, wraz z kilkuhektarowym ogrodem, szczęśliwie ocalał, pozostając w rękach rodziny Potockich (dziś ul. Sokołowskiego).

• 16 listopada. „Koncert Ignacego Friedmanna, sławnego naszego pianisty, odbędzie się dziś, tj. w niedzielę 13 bm., w imprezie »Krakowskiego Biura Koncertowego E. Bujański«. Pozostałe bilety oraz bilety na krzesła dostawne do nabycia w Starym Teatrze.”

Wywodzący się z podkrakowskiego Podgórza Ignacy Friedman (1882–1948) był jednym z najwybitniejszych pianistów pierwszej połowy XX wieku. Zasłynął jako niezrównany odtwórca mazurków Chopina. Po roku 1918 osiadł we Włoszech.

• 17 listopada. Podano do wiadomości ostateczne wyniki wyborów do Senatu, które odbyły się 12 listopada. Podobnie jak w wyborach do Sejmu, największe poparcie osiągnął prawicowy Chrześcijański Związek Jedności Narodowej, przed Polską Partią Socjalistyczną i syjonistycznym Związkiem Narodowo-Żydowskim. Frekwencja przekroczyła 62 proc. W liczącej 111 miejsc izbie wyższej województwo krakowskie uzyskało siedem mandatów.

• 19 listopada. „W Zakopanem jest natychmiast do objęcia posada rakarza miejskiego, kandydat powinien mieć własny tabor z zaprzęgiem. Warunki do omówienia na miejscu w Zakopanem. Kozłowski, Naczelnik Gminy.”

• 20 listopada. „Wczoraj o godz. 6 rano przyjechał do Krakowa pociągiem warszawskim reprezentant Ligi Narodów p. Harold Butler, wicedyrektor międzynarodowego biura pracy w Genewie, mąż zaufania rządu angielskiego. Gość przybył ze swą żoną w towarzystwie p. Sokala, delegata polskiego przy Lidze Narodów, oraz jego małżonki. (…) Wieczorem pp. Butler i Sokalowie byli obecni na przedstawieniu Hamleta w Teatrze im. J. Słowackiego. W programie dzisiejszego dnia dalsze zwiedzanie zabytków Krakowa oraz wyjazd do salin wielickich.”

• 22 listopada. „Otwarcie Teatru Świetlnego »Uciecha« nastąpi, jak się dowiadujemy, w najbliższych dniach. Już z obecnego stanu przebudowy teatru można wnioskować, że będzie on najpiękniejszym i prawdziwie artystycznie urządzonym teatrem w Krakowie.”

• 22 listopada. „Po raz pierwszy od czasu wybuchu wojny światowej pojawiły się na ulicach Krakowa piecyki sprzedawców kasztanów. »Kasztany! Gorące kasztany!« – rozbrzmiewał okrzyk przekupnia, wabiąc pokaźną ilość amatorów gorącego, mączystego smakołyku. Przed piecykiem tworzy się formalny ogonek, dziesiątki rąk wyciągają się chciwie po pieczone, gorące marony mimo ceny 2400 marek za kilogram.”

• 25 listopada. „Onegdaj zmarł w Krakowie Mieczysław Mańkowski, jeden z pionierów socjalizmu w Polsce, a zwłaszcza na terenie krakowskim. Urodzony w Krakowie w 1864 roku, jako syn Konstantego Mańkowskiego, dyrektora Drukarni Uniwersyteckiej, rozwijał działalność socjalistyczną pod przybranym nazwiskiem Ludwika Waryńskiego. Zasiadał też na ławie oskarżonych w głośnym swego czasu procesie przeciw socjalistom w 1881 roku. Lat 20 przebył, skazany przez rząd carski na Syberii, skąd wrócił do kraju w roku 1906. Wydał swoje pamiętniki z pobytu i katorgi na Syberii.”

Powyższa wiadomość to nieczęsty (na szczęście) przykład informacji kompletnie bałamutnej. To, że zamieszczona następnego dnia próba sprostowania nie naprawiła błędu, było już jednak pewnym ewenementem. Mieczysław Mańkowski (1862–1922) i Ludwik Waryński (1856–1889) to oczywiście dwie różne osoby, współpracujące ze sobą w początkach ruchu socjalistycznego. Dziwi to, bo wiedza, że Waryński zmarł w twierdzy szlisselburskiej, była wówczas o wiele bardziej powszechna niż dziś.

• 26 listopada. „Kilka dziewcząt do obciągu piwa przyjmie zaraz firma Ludwik Lazar, Łobzów.”

• 26 listopada. „Przy Komitecie Lokalnym organizacji syjonistycznej w Krakowie (Stradom 15) otwarto biuro porady prawnej, które udziela osobom niezamożnym bezpłatnie wyjaśnień i informacji w zakresie wszelkich kwestii prawnych, w każdą niedzielę od godz. 10 do 12 w południe. Interesantom zamiejscowym udziela się odpowiedzi za nadesłaniem porta.”

• 27 listopada. „Wczoraj między godziną 12 a 3 po południu skradziono ze strychu domu przy ul. Dunajewskiego 6 na szkodę p. Bronisławy Bochenkowej i inż. Ludwika Munka większą ilość bielizny damskiej i męskiej, łącznej wartości 900 tys. marek polskich. Sprawcy dostali się na strych przez otwarcie głównych drzwi wytrychem, po czym rozbili kłódki przy drzwiach wewnętrznych.”

Informacja o banalnej kradzieży nie byłaby godna odnotowania, gdyby nie osoba poszkodowanego. Ludwik Munk był ojcem wybitnego reżysera Andrzeja Munka, twórcy filmów Eroica i Zezowate szczęście. Z kolei młodsza z córek inż. Munka, Joanna, była pierwszą żoną dygnitarza PRL-u Józefa Cyrankiewicza.

• 28 listopada. Odbyła się uroczystość otwarcia biur Ziemskiego Banku Kredytowego w Krakowie, we własnej kamienicy przy ul. Floriańskiej 32. Działający od 1910 roku ZBK nie przetrwał wielkiego kryzysu i w 1930 roku postawiony został w stan likwidacji. Pamiątką po jego krakowskiej siedzibie jest ozdobna krata z kutym napisem zachowana do dziś przy ul. Floriańskiej 32.

• 29 listopada. „Obfity opad śniegu i stosunkowo niska temperatura (-5°C) stworzyły doskonałe warunki dla sportu narciarskiego. Toteż dnia dzisiejszego ukazali się na stokach Sikornika i Panieńskich Skał pierwsi narciarze płci obojga, rozpoczynając wcale wcześnie sezon narciarski w Krakowie.”

Ilustracja: wikipedia

Tekst ukazał się w miesięczniku „Kraków i Świat” 11/2022, a najnowsze numery naszego magazynu dostaniesz TUTAJ.

Magazyn „Kraków i Świat” 2026; PRENUMERATA KRAJOWA (edycja papierowa)