Wehikuł czasu
Centrum Szkoleniowe NSDAP
Krakowskie Błonia położone w granicach gminy Półwsie Zwierzynieckie liczyły jeszcze u progu XX wieku niemal 100 hektarów. Po przyłączeniu Półwsia do miasta w ramach zainicjowanego przez prezydenta Juliusza Lea programu „Wielkiego Krakowa” oczywiste było, że znaczna część tak atrakcyjnie położonych terenów poddana zostanie nieuchronnemu procesowi urbanizacji. Już w roku 1912 na zaanektowanej przez miasto południowej części Błoń wzniesiono stadion klubu Cracovia, a wkrótce wytyczono w sąsiedztwie aleję otwierającą niepowtarzalny widok na kopiec Kościuszki.
Nawiasem mówiąc, prace przy jej wytyczeniu trwały dość opieszale. Przystąpiono do nich jeszcze podczas I wojny światowej, a ukończono dopiero u progu lat 30. Formalnie trakt ten nie istniał na mapach i był po prostu częścią Błoń. Przejeżdżano tamtędy od dziesięcioleci, bo była to najkrótsza droga do miasta ze Zwierzyńca i Woli Justowskiej. Dopiero w 1932 roku aleja otrzymała imię marszałka Ferdynanda Focha. Z kronikarskiego obowiązku przypomnieć należy, że w 1951 roku przemianowano ją na al. Puszkina i dopiero w 1990 roku przywrócono imię dawnego patrona. Dobrze się stało, że planiści odłożyli w czasie – aż do lat 30. – program zabudowy alei, który z założenia miał mieć charakter willowy i zarazem reprezentacyjny. Nastał dobry czas dla nowej architektury, bo historyzm – poza nielicznymi wyjątkami – odchodził już definitywnie w przeszłość. Fasady budynków stały się spokojniejsze i „czystsze”, rosło zainteresowanie zagadnieniami konstrukcji i funkcji. Rozpoczynał się nowy etap w rozwoju architektury związany z wszechstronną dominacją tendencji modernistycznych.
W takim właśnie duchu w latach 1932-1939, wzniesiono tam siedem willi dla prywatnych inwestorów.
Wyjątek stanowił ukończony w 1939 roku, według projektu Józefa Gałęzowskiego, budynek Instytutu Balneologicznego, który stanął u zbiegu z ul. Kasztelańską. Inicjatorem jego budowy na parceli darowanej przez miasto był prof. Ludomił Korczyński, jeden z prekursorów polskiej balneologii. Budowy nie wstrzymała nieoczekiwana śmierć profesora w maju 1936 roku, a jej finanse pochodzące głównie z datków społecznych i darowizn generowała specjalnie powołana wspólna fundacja Polskiego Towarzystwa Balneologicznego, Związku Uzdrowisk Polskich i gminy miasta Krakowa. Na jej czele stanął wybitny hematolog prof. Tadeusz Tempka.
Niestety, rychły wybuch wojny przeszkodził w niezbędnym doposażeniu i uruchomieniu Instytutu. Nic zatem dziwnego, że stojący w świetnej lokalizacji, choć oddany jedynie w surowym stanie budynek kusił niemieckich okupantów. Początkowo zmierzano urządzić w nim hotel, jednak wiosną 1942 roku zapadła
decyzja o umieszczeniu tam Centrum Szkoleniowego NSDAP, jedynej legalnej w III Rzeszy skrajnie nazistowskiej partii. To wtedy wykonano fotografię, która pozwala podziwiać pierwotną niezachowaną architekturę budynku. Tymczasem proces decyzyjny nieoczekiwanie odwlekał się, a w lutym 1943 roku Niemcy poniosły pod Stalingradem klęskę, która radykalnie odwróciła losy wojny.
Odtąd na terenach okupowanych wyhamowano wszelkie kosztowne inwestycje, jednak Centrum przy al. Focha 33 ostatecznie uruchomiono, choć dopiero 23 października 1943 roku. Inauguracyjny wykład wygłosił sam gubernator Hans Frank.
Tuż po wojnie, w 1945 roku przywrócono do życia Instytut Balneologiczny, a jego szefem został repatriant ze Lwowa, wybitny specjalista w tej dziedzinie prof. Antoni Sabatowski. Prace remontowo-adaptacyjnie przeciągały się i Instytut, już ze statusem szpitala, otwarto dopiero 2 sierpnia 1948 roku. Jak odnotował „Dziennik Polski”: „Chorzy po uzyskaniu wskazań lekarskich mogą otrzymywać w przychodni okłady i zawijania borowinowe oraz zabiegi wodolecznicze. Poradnia lekarska jest na miejscu, a ceny porad i zabiegów są bardzo niskie, gdyż Instytut jest zakładem użyteczności publicznej nie obliczonym
na zysk”. Niespełna miesiąc później otwarto oddział szpitalny liczący 25 łóżek. Ogółem do dyspozycji było niemal 100 sal.
Krakowski Instytut istniał do roku 1952, kiedy w ramach właściwej tamtym czasom centralizacji powołano w Poznaniu główną placówkę. Przy al. Focha urządzono wkrótce Wojewódzką Poradnię Przeciwreumatyczną z utrzymanym statusem szpitala, jedną z filii Instytutu Reumatologicznego w Warszawie.
Od 1983 roku szpital funkcjonował jako samodzielna placówka, włączona w 2005 roku w struktury Szpitala im. J. Dietla jako Małopolskie Centrum Reumatologii, Immunologii i Rehabilitacji Budynek był wielokrotnie przebudowywany i modernizowany, aby coraz lepiej służyć pacjentom. Po raz pierwszy w latach 1945-1947, kiedy jego projektant prof. Gałęzowski osobiście usuwał ingerencje dokonane przez Niemców. Najpoważniejsza była jednak rozbudowa przeprowadzona w latach 2010-2012 kosztem ponad 20 mln zł przez Mostostal Warszawa SA. Do istniejącego budynku dobudowano wówczas – od strony wschodniej i południowej – dwa trzykondygnacyjne skrzydła. Odtąd placówka dysponuje ponad 70 łóżkami oraz salą pooperacyjną czterostanowiskową, a także blokiem operacyjnym z dwoma salami operacyjnymi z pełnym zapleczem.
Ilustracja: Narodowe Archiwum Cyfrowe
