PARTNER PROJEKTU:

thumbnail Miasto

5 sierpnia 1939 roku: Oleandry i Pomnik Czynu Legionowego

Krzysztof Jakubowski
Miasto Krzysztof Jakubowski

Według koncepcji urbanistycznej zrodzonej w latach 20. XX wieku
początkowy fragment al. 3 Maja (wraz z częścią al. Mickiewicza) zyskać miał
reprezentacyjną zabudowę złożoną z wolno stojących, monumentalnych
w założeniu gmachów.

Wśród reprezentacyjnych budowli znalazł się też Dom im. marszałka Józefa Piłsudskiego (dziś al. 3 Maja 7) autorstwa Adolfa Szyszko-Bohusza, przy współpracy Stefana Strojka. Prace rozpoczęto w lipcu 1931 roku i w pierwotnym założeniu miał to być kompleks dwóch wysuniętych, zwróconych frontem ku Błoniom, budowli połączonych w parterze kolumnadą, która prowadzić miała na wewnętrzny dziedziniec. Miejsce
to nie zostało wybrane przypadkowo. Latem 1914 roku w stojących tu pawilonach – pozostałości po Wystawie Architektury i Wnętrz w Otoczeniu Ogrodowym z 1912 roku – kwaterowali legioniści komendanta Piłsudskiego. Stąd nocą z 5 na 6 sierpnia 1914 roku pospiesznie uformowana Pierwsza Kompania Kadrowa wyruszyła na długą wojenną tułaczkę. Niestety, w obliczu wielkiego kryzysu, z braku niezbędnych funduszy (budowę finansowa no głównie ze składek legionistów) ten odważny projekt upadł. Na fotografii widać fragment skrzydła gmachu, które udało się ukończyć w sierpniu 1934 roku, a uroczystość otwarcia połączono z obchodami 20. rocznicy wymarszu.
Obok ekspozycji muzealnej w budynku znalazły siedzibę Zarząd Okręgu i Oddziału Związku Legionistów oraz Związek Strzelecki. Aby udogodnić komunikację, wytyczono (po śladzie płynącej tam kiedyś jednej z licznych odnóg Młynówki) ul. Żwirki i Wigury biegnącą wzdłuż ogrodzenia parku Jordana aż do ul. Reymonta. Dziś nie ma po niej śladu.
Rok później na części parceli od strony parku ustawiono kilkunastometrowy obelisk ku czci zmarłego właśnie marszałka Piłsudskiego. U jego stóp odbyły się sierpniowe uroczystości związane z XIII Zjazdem Legionistów. Tuż przed wybuchem wojny ów surowy w wyrazie monument został zastąpiony przez
znacznie niższy, ale bogatszy w formie Pomnik Czynu Legionowego. We wnęce cokołu o wysokości 7 metrów umieszczono (jak poprzednio) popiersie marszałka, nad nim legionowego orła z rozpostartymi skrzydłami, a po bokach figury czterech legionistów. 5 sierpnia 1939 roku odbyła się tu część uroczystości związanych z ostatnim Zjazdem Legionistów. Uświetniła je wizyta marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego, a pamiętne przemówienie Naczelnego Wodza transmitowało Polskie Radio.
Niestety, żywot pomnika nie był długi. Zniszczono go w pierwszych tygodniach okupacji, kiedy sąsiedni Dom im. J. Piłsudskiego zajęło Dowództwo SS i Policji. Sama działka pozostawała pusta aż do budowy biurowca przedsiębiorstwa Petroinform (1974–1977).
Po latach mocno przeszklony budynek przestał odpowiadać nowoczesnym standardom i w 2013 roku rozpoczęła się jego rozbiórka. Dziś stoi w tym miejscu obiekt apartamentowo-biurowy Park Club, ukończony w 2017 roku.