Cmentarz w Palermo

Trójka mężczyzn przy stoliku najwyraźniej zajęta jest rozmową, pochylili się ku sobie, wyciągają ku sobie ręce. Pewien wysoki jegomość jest jakby na spacerze. To pewnie wiatr przekrzywił mu kapelusz i odsłonił
przed światem łysą czaszkę. Jakiś starszy pan wybrał się chyba dokądś z wizytą, ma na sobie elegancki czarny garnitur. Tylko te niemiłosiernie zakurzone buty. Dlaczego służący nie wypucował mu lakierków?
Najbardziej o strój troszczą się kobiety. Leciwa dama jest wyraźnie zdegustowana. Ze sklepień korytarza odpada tynk, kawałki wapna spadają na jej jedwabną krynolinę. Inną z niewiast ogarnia głęboki wstyd,
jej koronkowa suknia znajduje się w nieładzie, jest pomięta i nie układa się jak należy.
Dumnie nosi się tylko pewna młoda piękność. W ręce trzyma palmowy liść, na głowie ma wianek z białych kwiatów. To nieomylny znak dziewictwa, które przyniosła aż tutaj.
I jeszcze dzieci. Mała dziewczynka stoi na półce w białej nocnej koszulce, na głowie ma czepek obszyty falbankami. Wyciąga przed siebie rączkę, pewnie prosi o lalkę, z którą zawsze kładzie się do łóżka. Inna,
może jej koleżanka, w tej chwili już śpi. Znowu zapomniała zdjąć z głowy czerwoną kokardę. Najmniej dbają o siebie mnisi. Ich ciała ukryte są w habitach lub zwyczajnych workach, często byle jak. Wielu postrzępiło swoje odzienia, pogubiło sandały, a nawet potraciło całe kości. Zakonników jest tu najwięcej,
od nich to się zaczęło.
Niezwykły sycylijski cmentarz ma kilka set lat, pierwszego umrzyka złożono w katakumbach w roku 1599. W Palermo, przy Piazza Cappuccini, w podziemiach kościoła znajduje się kilkadziesiąt maleńkich pokoików. W tych miniaturowych celach układano zmarłych na wypalonej glinie i zamurowywano wejście. Suche i pozbawione bakterii powietrze powodowało odwodnienie zwłok.
Umarli mogli potem naśladować żywych. Zasuszone postacie przodków były dowodem tradycji rodu, budowały prestiż rodziny bardziej niż herbarze. Zmarłych często odwiedzano, rozmawiano z nimi, spożywano przy nich posiłki. Głośna stała się historia markizy de Spataro. Jej kochanek przez lata
przynosił do podziemi świeże kwiaty i wkładał bukiet w ręce ukochanej.
Od dawien dawna żywi wysilają wyobraźnię, aby samym sobie przedstawić śmierć.
W średniowieczu w każdym z katolickich kościołów wisiał obraz, który był szczególnym przekazem. Na malowidle, w zgodnym korowodzie, postępowały obok siebie przyodziane według wymogów swego stanu postacie: panicz i pachołek, król i żołnierz, wielmoża i żebrak, dama i posługaczka. Każda z postaci ściskała w dłoni piszczel kościotrupa. Owa kostucha wszystkim tak samo łyskała w oczy ostrzem swej kosy.
Ta nieubłagana dama dla wszystkich była kiedyś jednakowa, każdego traktowała indywidualnie, po każdego przychodziła z osobna.
Niedawny XX wiek odmienił tę rzeczywistość. Kostucha porzuciła swe dawne praktyki, zatraciła swoje indywidualne oblicze, przestała przychodzić po każdego z osobna.
Odstawiła kosę, upodobała sobie spektakle masowe, przestroiła się na produkcję zbiorową. To, co się działo na frontach tej jednej i drugiej z wielkich wojen, to, co przyniosły sowieckie łagry, to, czym stał się skonstruowany przez hitleryzm Holokaust – to wszystko miało format przemysłowy, wielkogabarytowy.
Kostucha na zawsze już zburzyła swój mitologiczny obraz, jaki budowała przez wieki.
Za jej dwudziestowieczną produkcją nie nadążyłby ani egipski Ozyrys, ani grecki Charon.
Z takich ofiar nie dałoby się zrobić cmentarza jak ten w Palermo.

Ilustracja: fot. Jerzy Strzelecki, wikipedia

Tekst ukazał się w miesięczniku „Kraków i Świat” 11/2023, a najnowsze numery naszego magazynu kupisz TUTAJ.